Έχετε ακούσει ποτέ τη λέξη poltergeist; Πιθανόν, οι περισσότεροι θα έχετε συναντήσει το εν λόγω φαινόμενο σε κάποια παλιά κινηματογραφική ταινία τρόμου, ενώ κάποιοι- σαφώς λιγότεροι- θα είχατε την τύχη (ή την ατυχία) να το συναντήσετε και στην προσωπική σας ζωή. Ακόμα και έτσι όμως.. αλήθεια, πόσοι από εσάς γνωρίζετε ακριβώς τι είναι τα poltergeist; Τι Σημαίνει Poltergeist; Η λέξη poltergeist προέρχεται από τις γερμανικές λέξεις poltern που σημαίνει «χτυπά-ω» και geist που σημαίνει «πνεύμα», και αν και γερμανικής προέλευσης σήμερα χρησιμοποιείται κυρίως στα αγγλικά και τα γαλλικά για να περιγράψει το «θορυβοποιό πνεύμα»: δηλα-δή ένα πνεύμα ή ενέργεια που αποτελεί την αιτία για ένα πλήθος ανεξήγητων εκδηλώσεων, όπως έντονοι θόρυβοι, μετακινήσεις αντικειμένων, επαναλαμβανόμενοι κρότοι, ανυπόφορες οσμές, τρεμόπαιγμα φώτων, υλοποιήσεις αντικειμένων, άνοιγμα/ κλείσιμο πορτών και παραθύρων, κλπ., ενώ σε λιγοστές περιπτώσεις έχουν αναφερθεί και δαγκώματα, γρατζουνιές ή ακόμα και σεξουαλική παρενόχληση. Συνήθως, το φαινόμενο εκδηλώνεται απότομα, κρατάει από λίγες μέρες έως κάποια χρόνια (τις περισσότερες φορές όμως μόνο για κάποιους μήνες) και στη συνέχεια εξαφανίζεται το ίδιο ξαφνικά. Το Φαινόμενο Poltergeist Τι είναι όμως το φαινόμενο poltergeist και σε τι διαφέρει από τα κοινά στοιχειώματα; Σε αυτήν την ερώτηση έρχεται να απαντήσει ο Andrew Lang (τέως Πρόεδρος της Βρετανικής Εταιρίας Ψυχικών Ερευνών) που στην Εγκυκλοπαίδεια Britannica του 1911 αναφέρει χαρακτηριστικά: «Poltergeists είναι συγκεκριμένα φαινόμενα ανεξήγητης φύσης, όπως κινήσεις αντικειμένων δίχως προφανή αιτία και θορύβους άγνωστης προέλευσης. Σε κάποιες περιπτώσεις τα poltergeists επιδεικνύουν νοημοσύνη, όπως για παράδειγμα όταν δίνουν απαντήσεις στις ερωτήσεις των παρευρισκομένων χρησιμοποιώντας χτύπους και ακολουθώντας κάποιο κώδικα επικοινωνίας[σ.σ.: π.χ. σήματα Μορς]. Στα φαινόμενα poltergeist οι παραπάνω εκδηλώσεις πιστεύεται ότι οφείλονται σε κάποιο πνεύμα[…] Αυτό που εντυπωσιάζει περισσότερο όμως στη φύση των φαινόμενων poltergeist είναι η εμφάνιση τους σε πλήθος αρχαίων πολιτισμών, η μεγάλη χωροχρονική διασπορά τους και η εκπληκτική ομοιομορφία τους». Βέβαια, η παραπάνω εξήγηση του φαινομένου δεν είναι καθολικά αποδεκτή, μιας και δεν είναι λίγοι οι ερευνητές που πιστεύουν ότι τα αίτια δεν πρέπει να αναζητηθούν σε κάποιο πνεύμα αλλά πολύ πιο κοντά μας, σε κάποιον άνθρωπο. Ο W. G. Roll, το 1958, ταξίδεψε στο Seaford του Long Island των ΗΠΑ για να ερευνήσει, μετά από προ-τροπή του J. B. Rhine του Εργαστηρίου Παραψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Duke, μία περίπτωση poltergeist. Η έρευνα του έμελε να αποτελέσει επανάσταση στο χώρο, μένοντας στην ιστορία ως Η Περίπτωση του Poltergeist του Seaford. Τα επόμενα χρόνια, ο W. G. Roll εξειδικεύτηκε ακόμα περισσότερο στο φαινόμενο καταλήγοντας στην έκδοση του The Poltergeist το 1972, ενός άκρως επιστημονικού συγγράμματος που έμελε να τον εξυψώσει στο επίπεδο της αυθεντίας για το χώρο. Σε αυτό, προτείνει την εξής θεωρία: τα φαινόμενα poltergeist προ-καλούνται στην πραγματικότητα ασυνείδητα από κάποιο συγκεκριμένο άτομο μέσω ψυχικών δυνάμεων. Μάλιστα, στο σύγγραμμα του παρουσίασε για πρώτη φορά ένα τυπικό σενάριο poltergeist, στο οποίο κατέληξε μετά από μελέτη εκατοντάδων σχετικών καταγεγραμμένων περιπτώσεων. Έτσι, μία τυπική εκδήλωση του φαινομένου περιλαμβάνει ένα μικρό παιδί ή έφηβο(focus person) που εξαιτίας ενδοοικογενειακών προβλημάτων συσσωρεύει μέσα του όλο και περισσότερη καταπιεσμένη οργή. Αυτή ακριβώς η οργή εξωτερικεύεται μέσω της ψυχοκίνησης ως ένας ασυνείδητος τρόπος έκφρασης δίχως το φόβο της τιμωρίας, συχνά δίχως το ίδιο το παιδί να καταλαβαίνει τι κάνει. To focus person σχεδόν πάντα χαρακτηρίζεται από σωματικές ή ψυχικές ασθένειες, οι οποίες μπορούν να αντιμετωπιστούν μέσω ψυχανάλυσης και θεραπείας, οδηγώντας έτσι σταδιακά στην εξαφάνιση και του φαινομένου poltergeist. Ποια είναι όμως η άποψη της επιστημονικής κοινότητας για τα φαινόμενα; Αρκεί να παραθέσω τα λόγια του Joseph Glanvill, ενός από τα πρώτα μέλη της Royal Society της Αγγλίας, που εν έτη 1666 ξεκίνησε μία, πασίγνωστη πλέον σήμερα, καταγραφή σχετικής περίπτωσης poltergeist: «Γνωρίζω πάρα πολύ καλά ότι σήμερα ο κόσμος αντιμετωπίζει τέτοιες ιστορίες με ειρωνεία και απαξίωση και πως είναι σχεδόν πεπεισμένος ότι η ενασχόληση με τέτοιου είδους φαινόμενα δεν αποτελεί παρά χάσιμο χρόνου[…]». Αν και έκτοτε έχουν πραγματοποιηθεί εκατοντάδες έρευνες, μερικές εκ των οποίων εξαιρετικής αξιοπιστίας και σοβαρότητας, εντούτοις η κοινή γνώμη συνεχίζει να αντιμετωπίζει το όλο φαινόμενο με την ίδια ανευθυνότητα. Πως Μελετάτε Ένα Φαινόμενο Poltergeist; Αλήθεια, πως αντιδράει η κοινότητα των ψυχικών ερευνών στην παραπάνω ανεύθυνη στάση; Με ένα πολύ απλό τρόπο.. ερευνώντας τα εν λόγω φαινόμενα με όσο το δυνατόν πιο επιστημονικό τρόπο, ο οποίος συνοψίζεται στα παρακάτω 5 βήματα: 1) Αρχικά πρέπει να ξεκαθαριστεί αν το φαινόμενο αποτελεί εκδήλωση poltergeist ή απλά οφείλεται σε φυσικά αίτια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί μία περίπτωση που κλήθηκε να ερευνήσει το Ινστιτούτο της Φρανκφούρτης, όταν σε ένα μικρό σπίτι ακούγονταν έντονοι θόρυβοι και παράλληλα παρατηρούνταν ισχυρές δονήσεις στους τείχους. Τελικά αποδείχθηκε ότι όλα τα παραπάνω προκαλούνταν από μία δυσλειτουργία στους σωλήνες νερού του σπιτιού. 2) Εφ’ όσον καταλήξουμε ότι το φαινόμενο είναι όντως εκδήλωση poltergeist, πρέπει να εντοπίσουμε το σημείο εστίασης του (poltergeist focus) που σχεδόν πάντα είναι ένας άνθρωπος (focus person) σε νεαρή ηλικία, δίχως όμως να αποκλείονται οι ενήλικες. Η περίπτωση το poltergeist focus να είναι μία τοποθεσία είναι πραγματικά μικρή, μιας και από το πλήθος των καταγεγραμμένων περιπτώσεων κάτι τέτοιο συμβαίνει μόλις σ’ ένα 5%. 3) Στη συνέχεια, πρέπει να μελετηθεί η σχέση μεταξύ του focus person και των καταστάσεων που προκαλούν τα φαινόμενα poltergeist. Δηλαδή, τα φαινόμενα δεν εμφανίζονται πάντα όταν είναι παρόν το focus person, αλλά υπό συγκεκριμένες συνθήκες. Με λίγα λόγια, πρέπει να βρεθεί το κίνητρο της εκδήλωσης των φαινομένων. Για τον εντοπισμό του κινήτρου έχει αποδειχθεί ότι τα ψυχοδιαγνωστικά τεστ αλληλεπίδρασης είναι το πλέον κατάλληλο εργαλείο. 4) Αμέσως μετά πρέπει να βρεθεί ο κατάλληλος εξοπλισμός για να καταγραφεί το φαινόμενο pol-tergeist. Μην ξεχνάτε ότι για να μελετηθεί ένα φαινόμενο πρέπει να εξαλείψουμε όσο το δυνατόν περισσότερο το υποκειμενικό στοιχείο. Εφόσον καταγράψουμε το φαινόμενο μπορούμε να το δείξουμε σε μεγάλο αριθμό παρατηρητών, οι απόψεις των οποίων μπορούν να μας οδηγήσουν με ασφάλεια σε αντικειμενικά συμπεράσματα. Η καταγραφή των φαινομένων αυτών μπορεί να γίνει με αυτόματες συσκευές, όπως π.χ. κάμερες ή μαγνητόφωνα που να ενεργοποιούνται με την παραμικρή κίνηση ή θόρυβο. 5) Τέλος, πρέπει να γίνει μελέτη των επιμέρους παραγόντων του φαινομένου, ένα προς ένα. Για παράδειγμα, πρέπει οπωσδήποτε να μελετηθεί ο παράγοντας attenuation effect, η μείωση δηλαδή της έντασης εκδήλωσης του φαινομένου όσο περισσότερο απομακρύνεται το focus person από το χώρο. Όπως αναφέρει ο W. G. Roll, ο παραπάνω παράγοντας έχει σχέση με την μετατροπή της ενέργειας Ψ σε κινητική ενέργεια, κάτι που όμως ακόμα δεν έχει αποδειχθεί επαρκώς. Γιατί Σήμερα Δεν Υπάρχουν Poltergeists; Αν και αντίστοιχα φαινόμενα έχουν καταγραφεί από τη Ρωμαϊκή εποχή, ενώ κατά τον 18ο και 19ο αιώνα η λέξη poltergeist χρησιμοποιούνταν κατά κόρον, σήμερα όλο και περισσότερο τείνει προς την αφάνεια. Έτσι, όταν άρχισα την έρευνα μου για σχετικά papers στη βιβλιοθήκη της Βρετανικής SPR με λύπη ανακάλυψα ότι δεν υπάρχει καμία σχετική σύγχρονη έρευνα. Άρα, το φαινόμενο poltergeist έχει πλέον πάψει να εκδηλώνεται ή μήπως συμβαίνει κάτι άλλο; Σαφώς και τέτοια φαινόμενα συνεχίζουν να υπάρχουν, δίχως όμως πλέον να ονομάζονται poltergeists. Δεκαετίες σοβαρής επιστημονικής έρευνας έχουν αναγκάσει την επίσημη επιστήμη να αποδεχθεί το φαινόμενο. Για να συμβεί όμως κάτι τέτοιο, έπρεπε να απαλειφθεί και η παλιά ορολογία που στη συνείδηση των απλών ανθρώπων ταυτιζόταν με δαίμονες και μάγισσες(κατά το μεσαίωνα οδήγησε εκατοντάδες απλούς ανθρώπους στο θάνατο). Έτσι, προτάθηκε- και τελικά επικράτησε- ένας πιο ουδέτερος όρος: «recurrent spontaneous psychoki-nesis» (RPSK) που σε ελεύθερη μετάφραση σημαίνει «επαναλαμβανόμενη αυθόρμητη ψυχοκίνηση». Με λίγα λόγια, το φαινόμενο πέρασε στη σφαίρα των ψυχικών ερευνών, αναζητώντας πλέον τα αίτια σε φαινόμενα όπως η τηλεπάθεια και η τηλεκίνηση.